KANTEMIR

GESCHICHTE DES OSMANICHEN REICHS

Demetrie KANTEMIR (Dimitri KANTEMİROĞLU)

Hamburg, Christian Herold, 1745

Rumen asıllı ünlü tarihçi ve yazar Dimitri Kantemiroğlu’nun Boğdan Voyvodalığı sırasında Osmanlı’nın zayıfladığını düşünerek ihaneti sonrası, 1711’de Rusya’ya sığınıp Rus Çarı’nın başdanışmanı olduğu dönemde yazdığı Osmanlı tarihi hakkında ve Avrupa devletlerine Türkleri yenilgiye uğratmak için hayati önem taşıyan siyasal ve askeri öğütler içeren kitabı. Dönemin İngiltere Kraliçesi Caroline’in başucundan ayırmadığı bu kitap, Batı’da Osmanlı Devleti aleyhine oluşan ön yargıların büyük kısmına sebep olmuştur.

Demetrie Kantemir (1673 – 1723), Türkiye’de (Dimitri Kantemiroğlu) olarak tanınır. Osmanlı Devleti’ne bağlı Boğdan eyaletinin beyi, Rumen asıllı tarihçi ve yazar, İstanbul’da yaşadığı süre boyunca Klasik Türk Müziği’ne büyük katkılarda bulunmuş bir müzik uzmanıdır. Dimitri Kantemiroğlu 26 Ekim 1673 tarihinde o zamanlar Osmanlı Devleti’ne bağlı Boğdan eyaleti olarak bilinen bugünkü Romanya sınırları içindeki Silişteni kasabasında doğdu. Babası Konstantin Kantemir okuma yazma bilmediği halde Boğdan siyasetinde söz sahibi olmuş bir beydi. Dimitri Kantemiroğlu 14 yaşına geldiğinde Osmanlı Devleti babasını Boğdan beyliğine atadı. Geleneğe uyularak genç Dimitri 1687 yılında rehin olarak İstanbul’a gönderildi. Öğrenimini İstanbul’da sürdüren Dimitri, Rum Ortodoks Patrikhanesi’ndeki akademide Antik Yunan ve Latin Kültürüyle Bizans ağırlıklı Ortodoks Kültürünü, Enderun’da ise Osmanlıca, Farsça ve Arapça dillerini öğrendi. Osmanlı siyaset ve kültür çevreleriyle yakın ilişki kurdu. Osmanlı Devleti’nin siyaseti, kurumları, etnik durumu ve İslam dini ve sanatına ilişkin bilgiler edindiği gibi Batı’daki hümanizma hareketlerini izlemeyi de ihmal etmedi. Müziğe olan ilgisi İstanbul’da devam etti. Türk müziğine merak sardı. Kemani Edirneli Ahmet Çelebi’den bu müziğe ait bilgiler, Tamburi Angeliki’den ise tambur öğrendi. II. Ahmet zamanında Enderun’a öğrenci olarak alındı. Kantemiroğlu’nun besteci olarak önemi, oluşturduğu nota sistemiyle pek çok yapıtı notaya almış olmasındandır. Dimitri Kantemiroğlu 1693 yılında babasının yerine Boğdan beyliğine getirildi ama hakkındaki şüpheler üzerine ülkesine dönmesine izin verilmedi. Saraya yaptığı ısrarlar sonucu ancak 1750 yılında Boğdan beyi olarak ülkesine dönebildi. Ülkesine döndükten sonra yaptığı ilk iş, güvendiği bir adamını Rus Çarı’na göndererek Rusya’nın desteğiyle Boğdan Prensliği’ni süresiz olarak kendisi ve sonra da evlatları için istemek oldu. Çar Büyük Petro bu teklifi kabul edince aralarında bugünkü Ukrayna’nın Lutsk kentinde gizlice bir antlaşma imzalandı. Dimitri Kantemiroğlu bir kısım boyarla birlikte Osmanlı yönetimine isyan bayrağı açtı (Temmuz 1711). Aynı yıl çıkan Osmanlı Rus Savaşı’nda Büyük Petro yenilince Kantemiroğlu Boğdan beyliğinden azledildi. Yerine Fenerli Rum Nikola Mavrokordato getirildi. Canını kurtarmak için Rusya’ya kaçmak zorunda kalan Kantemiroğlu hayatının geri kalan kısmını Rusya’da geçirdi. Rusya’dayken yazarlığa devam eden Kantemiroğlu 1714-1716 yılları arasında Osmanlı tarihi hakkında Latince bir kitap hazırladı. Batı’da Osmanlı Devleti konusunda oluşan ön yargıların büyük kısmına bu kitabın sebep olduğu ileri sürüldü. Kitap, Avrupa devletlerine Türkler’i yenilgiye uğratmak için hayati önem taşıyan siyasal ve askeri öğütler içermekteydi. Çar Büyük Petro kitabın bir an önce Rusça’ya çevrilmesi için emir verdi. Kitap daha sonra 1734 yılında İngiltere’de, 1743 yılında Fransa’da, 1745 yılında da Almanya’da yayımlandı. İngiltere Kraliçesi Caroline’ın uzun süre bu kitabı başucundan ayırmadığı söylenir. Kantemiroğlu’nun bıraktığı mirasa Türkiye’de hem olumlu, hem olumsuz yönlerinden bakılmıştır. İstanbul’da yaşadığı dönemde Türk müziğine ve Türk kültürüne yaptığı katkılar övgü toplarken, İstanbul’dan ayrıldıktan sonra Osmanlı Devleti’ne karşı takındığı aşırı düşmanca tutum eleştiri konusu olmuştur. Kitabın içinde 16 Osmanlı padişahının ve yazar Dimitri Kantemiroğlu’nun tam sayfa gravürleri yer almaktadır.

(ONLINE MÜZAYEDE)